De balletschoenen van Aya – Catherine Bruton
Originele titel: No Ballet Shoes in Syria
Uitgeverij: Kokboekencentrum Jeugd
Uitgave: maart 2020
ISBN: 9789043533164
Prijs paperback: €17,99
Prijs ebook: €9,99
In het prachtige jeugdboek “De balletschoenen van Aya’ van Catherine Bruton slaat de elfjarige Aya samen met haar moeder en broertje op de vlucht voor de oorlog in Syrië. Ze doet niets liever dan balletdansen, en Ahmad Joudeh is haar grote voorbeeld. Maar in het asielzoekerscentrum lijkt haar droom verder weg dan ooit. Tot ze op een dag mee mag dansen in de klas van juf Helena. Lukt het Aya om haar verleden van zich af te dansen? Dit prachtige verhaal opent je ogen, en laat zien dat vluchtelingen gewone mensen zijn zoals jij en ik. Met een voorwoord van Ahmad Joudeh, danser bij Het Nationale Ballet in Amsterdam.

De elfjarige Aya doet niets liever dan balletdansen. In de dansstudio van Madam Belova danst en kletst en giebelt ze met haar vriendinnen zoals ieder jong meisje zou doen; totdat alles verandert. De al roerige situatie in Syrië escaleert en Aya moet met haar vader, moeder en broertje vluchten voor de oorlog. Vanuit Syrië maken ze een moeilijke en traumatische vlucht via Turkije naar Griekenland, om uiteindelijk in Engeland asiel aan te vragen. Maar tijdens de reis raakt ze haar vader kwijt, niet wetende of ze hem ooit nog terug zal zien.

‘De balletschoenen van Aya’ begint in Engeland, waar het jonge meisje in het asielzoekerscentrum in een verpauperd deel van de stad Manchester voor haar jongere broertje Moosa en haar moeder moet zorgen; dat heeft ze haar vader immers beloofd. Omdat haar moeder erg ziek is geworden tijdens de reis en de taal niet spreekt, moet Aya de verantwoordelijkheid op zich nemen voor hun asielaanvraag.

“Littekens draag je met trots”

Het is een grote verantwoordelijkheid voor zo’n jong meisje en die gun je haar niet, net als alles wat ze heeft meegemaakt. Het verhaal van Aya is heftig, maar het is het verhaal van velen die moeten vluchten omdat het in hun thuisland niet meer veilig is. Het boek blikt terug op wat Aya heeft meegemaakt aan de hand van flashbacks, vaak aan het einde van een hoofdstuk. Hierin lees je de rauwe werkelijkheid van het leven in en vluchten uit een land dat verscheurd wordt door oorlog: een granaat die inslaat terwijl onschuldige kinderen buitenspelen, de hartverscheurende overtocht om in een ander land te komen, het zijn nog maar een paar dingen van alles wat Aya met zich mee moet dragen.

Dankzij deze flashbacks zie je echter ook de ontwikkeling die het hoofdpersonage doormaakt. Als je haar leert kennen doet ze me denken aan een jong vogeltje dat gewond is en niet meer kan vliegen. Hoewel ze heel volwassen overkomt, deels door de ‘moederrol’ die ze voor Moosa op zich heeft moeten nemen, is ze tegelijkertijd schuw en angstig. Naarmate Aya vriendschappen sluit en weer mag dansen, zie je haar ook terugdenken aan de goede herinneringen, of zie je hoe ze ten opzichte van het verleden sterker wordt. De flashbacks laten zien dat de de oorlog altijd in haar hart zal moeten meedragen, maar de hoofdstukken in het nu tonen ook dat er een kans is op een nieuw leven, dat er hoop is om dromen na te jagen.

“Dansen is een tijdloze ruimte”

Hoewel het boek van het thema erg beladen is, vind ik het erg goed dat kinderen en jongeren op deze manier het thema ‘vluchtelingen’ beter leren begrijpen, het verhaal van Aya zorgt ervoor dat misschien moeilijke nieuwsberichten een menselijk gezicht krijgen. De verhaallijn over dans zorgt dat er ook momenten zijn voor een adempauze, net zoals de nieuwe vriendschap met Dotty, de grappige vriendin die meestal maar niet kan ophouden met praten. Kennismaken met “de vriendelijkheid van vreemden” kun je niet vroeg genoeg doen, in de hoop dat jij ooit die vriendelijke persoon kan zijn, of zal tegenkomen wanneer je die nodig hebt.

Hoewel het thema van de vluchtelingencrisis goed is uitgewerkt, is er een ding waarover ik tijdens het lezen van dit boek getwijfeld heb: de doelgroep. Het boek is geschreven voor de leeftijdsgroep 10+. Persoonlijk had ik het idee dat er best een aantal heftige momenten waren, waarbij iemand van tien jaar oud het beter niet alleen zou kunnen lezen zonder het thema met een ouder of leerkracht te bespreken. Ik zou persoonlijk het boek eerder een leeftijdsindicatie van 12+ meegeven, al zou ik vanwege andere aspecten ook neigen naar een Young Adult.

Het taalgebruik van de personages kwam namelijk veel volwassener over dan hoe oud de personages in werkelijkheid zijn. Vooral bij de ballerina’s was dit het geval, met name als Aya en haar vriendin Dotty met elkaar praten. Bij Aya zou ik nog het verband kunnen zien, omdat haar vader haar Engels leerde kende ze mogelijk alleen meer woorden die volwassenen zouden gebruiken, maar bij Dotty vond ik dit niet passen. Zij kwam stukken ouder over en zei dingen die ik een elf-/twaalfjarige niet zou horen zeggen. Daarentegen was het personage Ciara juist weer vrij kinderlijk in haar reacties, waarbij ik me niet altijd in haar kon verplaatsen. Als de personages een jaar of vijftien waren geweest zou ik hun manier van praten beter kunnen plaatsen en zou het boek voor mij ook prima voor een Young Adult door kunnen gaan. Met misschien nog wat meer inhoudelijke uitleg over de oorlog in Syrië en net iets betere verdieping van het personage Ciara, zou het verhaal goed binnen dat genre passen.

“Iets prachtigs maken uit al deze lelijkheid”

Vanwege de uitwerking van de personages (volwassener dan ze zouden moeten zijn) heb ik getwijfeld welk cijfer ik dit boek zou geven. Het verhaal en de lessen die erin zitten, al is het maar om te zorgen dat de giftige betekenis die in de loop der jaren op de woorden ‘vluchteling’ en ‘asielzoeker’ is geplakt zal verdwijnen, zijn absoluut vijf sterren waard. Toch heb ik het boek (tijdens de Hebban-leesclub) vier sterren gegeven, mede ook omdat ik best wat fouten in het boek tegenkwam. Er zaten vooral veel foutjes in de interpunctie, bijvoorbeeld bij gesproken zinnen en missende spaties. Ook waren er enkele taalfouten als ‘de grotere meisje’ of ‘de zelfs pers’ en dat vond ik net even jammer, juist omdat het verhaal zo mooi is.

Toch heeft het boek die vier sterren dubbel en dwars verdiend en raad ik alle scholieren, maar gerust ook lezers boven die leeftijd, aan om dit boek te lezen. ‘De balletschoenen van Aya’ zou wat mij betreft een plekje op de leeslijst moeten krijgen. Catherine Bruton zegt in de toelichting aan het eind dat ze een verhaal wilde schrijven dat “een lampje aandoet in je brein” en wil met het verhaal van Aya het empathisch vermogen vergroten door misschien wel even je wereldbeeld op z’n kop te zetten. Bruton streeft naar verhalen die je de ogen openen, die je anders naar de wereld doen kijken, die vragen oproepen, je horizon verbreden en je ziel verrijken: dat is haar met ‘De balletschoenen van Aya’ absoluut gelukt. Prachtig.

Dankjewel Hebban.nl voor het leesclubexemplaar van dit boek!