In De Gelukzoeker vertelt Marcel van Engelen het waargebeurde verhaal van Amadou, een man uit Senegal (West-Afrika) die in 2000 in Amsterdam belandt. Hij hoopt in het Westen werk te vinden om geld te verdienen voor zijn familie in Senegal. Werk vindt hij niet en ook kan Amadou geen verblijfsvergunning krijgen. Hij verblijft op verschillende adressen, dwaalt met een gevoel van machteloosheid veel rond in de stad, tot hij na twee jaar per toeval een baantje vindt in een wietplantage. Vanaf dat moment kan het geld naar zijn familie in West-Afrika stromen. ‘De gelukzoeker is een boek over de harde confrontatie van het rijke Westen met het arme Afrika, over het schemerige bestaan van een illegaal in Nederland en een onmogelijke vriendschap.’ (De Gelukzoeker, blz, 3*)

Hoe geluk wordt gezocht

Het verhaal in het boek loopt door elkaar en wisselt af tussen de jaren dat Amadou in Amsterdam kwam wonen en vijf jaar later, als Marcel (schrijver van het boek die zichzelf in sommige hoofdstukken naar voren laat komen) hem opnieuw in Afrika opzoekt. Dat Amadou rijk is geworden weten we al gauw, maar hoe precies wordt in het begin van het verhaal nog achtergehouden. We volgen Amadou in Amsterdam, terwijl hij verblijft bij zijn nieuwe vriend Henry. We maken zijn wanhoop mee op zoek naar een manier om geld te verdienen en de angst en spanning van het leven als illegale in Nederland. Marcel van Engelen ontmoet Amadou voor het eerst in 2000, wanneer hij nog croissants en koffie in een restaurant serveert. Er ontstaat een vriendschap die later resulteert in het opschrijven van dit boek.

Wat is waar?

Helemaal aan het eind van het boek laat Marcel van Engelen weten dat De Gelukzoeker volledig gebaseerd is op waargebeurde feiten. “Overeenkomsten met de werkelijkheid berusten in dit boek niet op toeval.” (De Gelukzoeker, blz 374*) Alleen namen en herkenbare kenmerken zijn concreet veranderd om Amadou en andere personages ontraceerbaar te houden.

Ik vraag me af in hoeverre het verhaal volledig op de waarheid is gebaseerd. De hoofdstukken over Amadou’s tijd in Nederland bevatten veel details en letterlijke gesprekken. Van Engelen is op deze momenten niet aanwezig geweest en uit het boek komen we erachter dat Amadou hem veel afwimpelt wanneer hij met hem wil praten. Marcel van Engelen zelf lijkt het op sommige momenten zelfs zat te zijn als Amadou hem telkens weer laat zitten, maar wel komt vragen om geld wanneer hij dat nodig heeft. Zou Amadou na die vijf jaar wel spraakzaam zijn geworden en het hele verhaal hebben verteld, of heeft Marcel van Engelen zelf het verhaal op sommige plaatsen wat kleurrijker gemaakt? Marcel van Engelen is zowel journalist als schrijver, heeft hij dit boek geschreven als journalist, schrijver of heeft hij beide elementen gecombineerd?

Verder vraag ik me nog iets totaal anders af dat niet zozeer iets met de personages of het verhaal te maken heeft, maar als Amadou op bladzijde 345 Europa verlaat, wordt het volgende beschreven: ‘Wel was hij even benauwd toen hij na het detectiepoortje op Schiphol werd gefouilleerd. Maar de bankbiljetten zaten in zijn schoenen en zijn onderbroek. Daar werd niet gezocht.’ Als kijker van Border Security programma’s blijf ik me hierover verbazen. De procedure van grenscontroles is in verschillende landen anders, maar biljetten in schoenen lijken me wel opvallend te zijn? De laatste keer dat ik werd gefouilleerd op Schiphol moest ik ook mijn schoenen uitdoen. Maar het was 2006, dus ik kan er niet heel veel over zeggen, misschien heeft Amadou gewoon geluk gehad.

Het verhaal voor de journalist

Dit boek bevat om de personages te beschermen geen harde feiten. Geen adressen, op één sms na geen vaste tijdstippen of data en al helemaal geen namen. Is dit boek dan wel relevant voor de journalistiek? Ja. Anders was het boek nooit verkozen tot een van de zes beste journalistieke boeken in 2008 en 2009 op de shortlist van de M.J. Brusseprijs. Het is eens een andere houding van een journalist; in plaats van op zoek te gaan naar harde feiten en haast een soort onderzoeksrapport neer te zetten, gaat Marcel van Engelen op zoek naar het echte verhaal. Door zijn lange contact met Amadou duikt hij in zijn leven en weet hij meer dan dat hij met een simpel interview zou hebben gedaan.

Door de verschillende perspectieven ervaren we de cultuurverschillen tussen het Westen en Afrika en het verhaal dat wordt verteld, is voor veel mensen onbekend. Ik bedoel maar, de wietplantage bestond in een jaar dat veel plantages werden opgedoekt, maar de plantage uit het boek werd niet ontdekt – ik ben overigens erg benieuwd of dit nog steeds zo is – en Amadou kon zo lang illegaal leven in Nederland zonder dat iemand het wist? Dat het boek soms aanvoelt als een roman neemt niet weg dat het wel degelijk een belangrijk verhaal en verrijkend verhaal vertelt.

* bladzijden van de ebook-versie van het boek kunnen eventueel verschillen met de gedrukte versie